به بهانه‌ی درگذشت استاد بی بدیلِ فرهنگِ عامه سید احمد وکیلیان

ذبیح الله وزیری
« وزیری سمنانی »
پژوهشگر زبان سمنانی

سعدیا مرد نکونام نمیرد هرگز
مرده آنست که نامش به نکوئی نبرند
با نهایت تاثر و تاسف، از درگذشت استاد سید احمد وکیلیان مطلع شدم. ضمن عرض تسلیت به خانواده محترم ایشان و فرهنگ دوستان، تصمیم گرفتم به سهم خود و به پاس قدردانی از این استاد بی بدیلِ فرهنگِ عامه، مطلبی راجع به آشنائی خود با ایشان را بنویسم.
زمانی که در حال جمع آوری ضرب المثل های زبان سمنانی بودم، توسط مرحوم علی صحّت«سمنانی»، که جلوی جلوخان مسجد سلطانی مغازه کتابفروشی داشتند و من هم اغلب به ایشان مراجعه می کردم، با استاد گرانمایه و چهره ماندگار کشور مرحوم استاد محترم دانشگاه تهران دکتر منوچهر ستوده«28 تیرماه 1292 تهران – 20 فروردین ماه 1395 چالوس» آشنا شدم. و در سال 1343 ، در تهیه و دوباره خوانیِ مطالب کتاب« فرهنگ سمنانی، امثال، اصطلاحات و اشعار»تالیف ایشان، همکاری داشته و به وسیله دکتر ستوده با زنده یاد سید ابوالقاسم انجوی شیرازی« سال 1300 شیراز- 25 شهریور 1382 تهران» آشنا شده و در اواخر سال 1346 در برنامه ی رادیویی«فرهنگ مردم » که توسط مرحوم سید ابوالقاسم انجوی شیرازی در رادیو ایرانِ«وقت» اجرا می شد، شرکت کرده و چند برنامه به زبان سمنانی ضبط، که در فروردین ماه سال 1347 از رادیو ایران پخش شد.
از آنجائی که در خلال فیش برداری مطالب کتابِ خود به نام«گنجینه ای از مثل های گویش سمنانی»، با مرحوم دکتر حسن ذوالفقاری«20 تیرماه 1345 دامغان-17 تیرماه 1401 تهران» نویسنده و پژوهشگر ادبی و عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، که خود در حال تهیه مطالب کتاب دو جلدی«فرهنگ تطبیقی= موضوعی زبان ها و گویش های ایرانی نو» بودند، آشنا شده و از راهنمائی های ایشان درمورد کتاب«گنجینه ای از مثل های گویش سمنانی» بهره مند شدم.
توسط مرحوم دکتر حسن ذوالفقاری، با مرحوم سید احمد وکیلیان آشنا شدم، از آنجائی که ایشان صاحب امتیاز، مدیر مسئول و سردبیر مجله « فرهنگ مردم» بودند و اینجانب هم در همین زمینه فعالیت داشتم، مشترک مجله فرهنگ مردم شدم، هروقت که مجله چاپ میشد یک نسخه از آن را برایم می فرستادند.
مرحوم سید احمد وکیلیان، که از همراهان مرحوم استاد سید ابوالقاسم انجوی شیرازی بودند، دسترسی به آرشیو رادیو ایرانِ «وقت» هم داشتند. در سال 1366 مطالب منتشر شده برنامه های رادیوئی را گردآوری کرده و اقدام به چاپ جلد دوم کتاب« تمثیل و مثل»، توسط انتشارات سروش نمودند. چند نمونه از مثل های ارائه شده در برنامه رادیوئیِ فرهنگ مردم در اواخر سال 1346 که با حضور استاد سید ابوالقاسم انجوی شیرازی، اجرا نموده بودم، در جلد دوم کتاب«تمثیل و مثل»، به نام اینجانب انعکاس دارد. «توضیح آن که جلد اول تمثیل و مثل را در سال 1352 و با تجدید نظر در سال 1358 توسط فولکلور شناس مشهور آقای سید ابوالقاسم انجوی شیرازی به چاپ رسیده».
در یکی از روزهای بهار سال 1393، مرحوم دکتر حسن ذوالفقاری تلفنی به اینجانب اطلاع دادند که آقای سید احمد وکیلیان، صاحب امتیاز و سردبیر فصلنامه فرهنگ مردم، در مورد کتاب«گنجینه ای از مثل های گویش سمنانی» که توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دوبار کتاب برگزیده شناخته شده، بار نخست به عنوان کتاب برگزیده تابستان 1391 و بار دوِم به عنوان کتاب برگزیده کتاب سال 1391 ، قصد دارند که با اینجانب مصاحبه ای داشته باشند. لذا به دعوت دکتر ذوالفقاری به دانشگاه تربیت مدرس رفته و به سوالات آقای دکتر ذوالفقاری و سید احمد وکیلی پاسخ دادم. متن کامل این مصاحبه مفصل، در صفحات 214 الی 222 فصلنامه فرهنگ مردم ویژه آواها و نواها به چاپ رسیده است.
فرهنگ عامه یا فرهنگ مردمی، که به آن فولکلور هم گفته می شود، در هر قوم و ملّتی وجود دارد و علاقمندان و فرهیختگان، به دنبال جمع آوری فرهنگ شفاهی قوم یا کشور خود بوده و هستند. فرهنگ عامه یا فرهنگ مردم، که شامل ادبیات توده، مانند: قصه ها، افسانه ها، آوازها، ترانه ها، مثل ها، معمّاها بود، کم کم سنّت هایی که به طور شفاهی آموخته می شود به این علم افزودند سپس آداب و سنن و رسومی که راجع به هر یک از مراحل زندگی بود، مانند: تولد، کودکی، جوانی، زناشویی، پیری، مرگ، سوگواری، جشن های ملی و مذهبی و نیز عاداتی که مربوط به زندگی عمومی می شود، از جمله تمام پیشه ها و فنونِ توده مردم را نیز جزو فولکلور به شمار آوردند.
حال کسانی که در این دریایِ موّاج و پویا و متنوع و بی پایان، فعالیت داشته و دارند، نزد عام و خاص، دارای هویّت و ارزش خاصّی بوده و جزءِ نیکان زمانه خود هستند. یکی از کسانی که تمام عمر خود را در این راه گذاشته و فرد شناخته شده ایست، مرحوم سید احمد وکیلیان می باشند.
« مردم سمنان که خود اهل فرهنگ و ادب می باشند، قدردان نیکان زمانه بوده و هستند.»
سید احمد وکیلیان، که کارشناس ارشد در رشته فرهنگ و زبانهای باستان و صاحب امتیازو سردبیر فصلنامه«فرهنگ مردم»بودند، در حوزه مطالعات فرهنگ مردم شاگرد ابوالقاسم انجوی شیرازی و ادامه دهنده راه ایشان بوده و به گردآوری داستان های عامیانه پرداختند. ایشان عضو انجمن قصّه شناسی و ایران شناسان خارجی، از جمله اُلریش مارزلُف و شین تاکه هارایِ ژاپنی همکاری نزدیک داشته و با آنان آثار مشترکی نیز منتشر کرده اند.
مرحوم احمد وکیلیان، در این زمینه دارای تالیفات زیادی بوده و دستی در ترجمه قصه های عامیانه و حتّی ویرایش کتبی که مربوط به فرهنگ عامه بوده را به عهده داشته اند. جهت مزید اطلاع، نمونه ای از تالیفات ایشان را نام می برم.
تألیفات و گردآوری کتابهای زیر:
. مثیل و مثل (جلد دوم)، ۱۳۶۶:
. قصه‌های مردم، ۱۳۷۹:
. رمضان در فرهنگ مردم، ۱۳۸۶:
. چیستان‌های خواندنی، ۱۳۸۶
. حضرت علی در قصه‌های عامیانه، ۱۳۸۸
. مثنوی و مردم: روایت‌های شفاهی قصه‌های مثنوی، با همکاری محمد جعفری قنواتی ۱۳۹۴متل‌ها و افسانه‌های ایرانی، ۱۳۹۲
. افسانه‌های ایرانی به روایت دیروز و امروز، با همکاری شین تاکه هارا، ۱۳۸۲:
. محرم در فرهنگ مردم،

ترجمه ها:         

. قصه‌های مشدی گلین خانم: ۱۱۰ قصهٔ عامیانه ایرانی، گردآوری لارنس پائول ساتن: ترجمه سید احمد وکیلیان و آذر حسینی نیتهامر، ۱۳۸۶
. سرزمین افسانه‌ها، هانس کریستین اندرسن، ترجمه سید احمد وکیلیان، ۱۳۸۰
در بخش همکاری، ویرایش کتابهای زیر:
. دختر نارنج و ترنج، گردآوری ابوالقاسم انجوی شیرازی، ۱۳۹۲:
. گل بومادران، گردآوری ابوالقاسم انجوی شیرازی، ۱۳۹۴
. گل به صنوبر چه کرد؟، گردآوری ابوالقاسم انجوی شیرازی، ۱۳۹۶
. توپوزقلی میرزا: قصه‌های ایرانی، گردآوری لارنس پائول ساتن: ۱۳۹۰:
. تمثیل و مثل (جلد اول)، گردآوری ابوالقاسم انجوی شیرازی، ۱۳۹۳:
مجدداً فوت این بزرگ مردِ فرهنگ عامه را به خانواده و بازماندگان آن مرحوم و همچنین به جامعه فرهنگ و ادب و همه کسانی که در این زمینه فعالند، تسلیت عرض نموده و علوّ
درجات ایشان را از خدای رنگین کمان مسئلت دارم.
توضیح: بخشی از مطالب فوق با استفاده از سایت ویکی پدیا تهیه شده است.