ستاد مدیریت بحران در کشورهای دیگر و نحوه عملکرد آنها – بابک ابراهیم پور

ستاد مدیریت بحران در کشورهای دیگر و نحوه عملکرد آنها – بابک ابراهیم پور

ستاد مدیریت بحران از جمله نهادهایی است که در تمام کشورهای جهان فعال می باشند در اینجا لازم دانستیم تا در این خصوص دو کشور ژاپن و کانادا اشاره نماییم.
مدیریت بحران در کشور ژاپن
کشور ژاپن را باید از جمله کشورهایی دانست که موضوع مدیریت بحران در آن، بسیار حائز اهمیت است ، وقوع صدها زلزله ضعیف و قوی ، حدوث طوفان های دریایی فراوان به جهت موقعیت جغرافیایی این کشور، از جمله وقایعی است که این کشور خود را ملزم نموده تا در حوزه مدیریت بحران، دست به اقداماتی موثر بزند. کشور ژاپن در یک برنامه ریزی بلند مدت، تلاش نمود تا با استفاده از مکانیسم های مختلف، اقداماتی اساسی در این خصوص انجام دهد ، نکته جالب توجه اینکه برابر قوانین تصویب شده در این کشور ، بودجه مقابله با بحران در کشور ژاپن برابر با 5 درصد از بودجه کل کشور است، به عبارت دیگر مدیریت بحران در این کشور ، با 5 درصد از بودجه مصوبه هر ساله، اقدامات فراوانی را در پیشگیری از وقوع حوادث برنامه ریزی می نماید، البته بودجه و مباحث مالی یک سوی موضوع را تشکیل می دهد در سوی دیگر آن، وجود برنامه ریزی دقیق در این حوزه است ، نکته ای که باید به آن اشاره نمود این است که از نظر علمای مدیریت، برنامه با برنامه ریزی تفاوت فراوانی دارد، در اکثر کشورها، علی الخصوص کشور ما ، برنامه های زیادی در موضوعات مختلف وجود دارد، اما کمبود برنامه ریزی موجب شده که هیچکدام از برنامه ها نتوانند به سرانجام نایل گردند. برنامه ریزی در حوزه مقابله با بحران در کشور ژاپن به بخش های مختلفی تقسیم گردیده است از جمله : برنامه جامع توسعه ملی که در سال 1998 مراحل تدوین آن تکمیل گردید و مربوط به حوزه های تکمیل زیرساخت های ارتباطی و ترابری مقاوم در حوادث ، ایجاد استانداردهای طراحی کارهای عمرانی متناسب با اهمیت آنها ،‌افزایش اطمینان از ظرفیت مقاومت لرزه ای ساختمان ها ،‌ایجاد شبکه دیده بانی زلزله و دیگر حوادث و نکته مهمتر اینکه از جمله وظایف این برنامه، تحقیق و پژوهش در مورد بحران ها و پیشگیری از آنها و همچنین ارزیابی و انتشار میزان ریسک بحران های محلی و انعکاس آنها در توسعه و کاربری ارضی بخش های جغرافیایی مختلف می باشد. از جمله برنامه های موفق در کشور ژاپن در کاهش بحران ها ، برنامه ای است که در سال 2003 مورد تصویب قرار گرفت ماهیت این برنامه بر مبنای اولویت بندی در زیرساخت های جامعه بود، بیشترین تلاش این برنامه مبتنی بر ایجاد ارتباط و هماهنگی بین زیرساخت ها بود که بر اساس آن تاسیساتی باید ایجاد می گردید تا بوسیله آن ،‌از خسارات های ناشی از سیلاب توسط ، ‌سیستم های بازپخش همزمان اطلاعات سیلاب ها و دیگر بلایای طبیعی ،‌محل ها و مسیرهای تخلیه و همچنین تاسیسات کاهش ریسک بحران و مسیرهای امداد رسانی زمان بحران‌، جلوگیری نمود.. که البته با توجه به گستردگی این برنامه ، نتایج آن مطمئنا حتی اگر 60 درصد اهداف برنامه را تبیین نماید، می تواند از خسارات های فراوان پیشگیری نماید. اما کشور ژاپن به این موضوع بسنده ننمود و با ارائه طرحی در سال 2007 تصمیم به کاهش خسارات ناشی از سیل و بلایای طبیعی در محافظت از اراضی کشاورزی و جنگل ها نمود. که این برنامه ریزی با هدف گذاری کاهش خسارات در این حوزه نسبت به سال 2002 تا میزان کاهش 75 درصد بود که تاکنون نتایج طرح فوق رضایت مدیران بحران در این کشور را به خود جلب نموده است.
از دیگر اقداماتی که در کشور ژاپن در جهت پیشگیری از بحران ها و بلایای طبیعی انجام شد، می توان به دو موضوع بسیار مهم اشاره نمود موضوع اول شناسایی مخاطرات ناشی از بلایای طبیعی بود،‌بر همین اساس ،‌نقشه های خطر از سراسر کشور تهیه گردید که بر اساس آن مناطق خطرناک و حلقه ضعیف مقابله با بحران کاملا مورد شناسایی قرار گرفت این مناطق می تواند در قبال حوادثی از قبیل سیل ،‌زلزله و آتش سوزی آسیب پذیر بوده و خسارات فراوانی را در موقع ظهور چنین حوادثی ایجاد نماید لذا برنامه ریزی در جهت تقویت نقاط مذکور، و ایجاد پلان های مختلف در مواقع بروز حادثه در این مناطق طراحی و برنامه ریزی گردید. موضوع دومی که در کشور ژاپن در جهت مقابله با بحران های ناشی از بلایای طبیعی مورد توجه برنامه ریزان قرار گرفت راههای ایجاد مشارکت از سوی بخش خصوصی ،‌جامعه مدنی و سازمان های غیر دولتی و NGO ها و همچنین رسانه ها ، و تقسیم وظایف هریک از آنها در مواقع بروز بحران های ناشی از بلایای طبیعی بود که هریک از نهادهای فوق وظیفه داشتند که وظایف محوله را تا سطح محله ها در شهرها و روستاها به صورت کامل اجرا نمایند تا بدین وسیله مدیران در سطح کلان بتوانند ، با خاطری آسوده به اجرای طرح ها و برنامه های خود اقدام نمایند.
مدیریت بحران در کشور کانادا
کشور کانادا به جهت موقعیت جغرافیایی خود همواره آبستن بسیاری از حوادث اعم از طبیعی و انسانی بوده است.اتفاقات چند سال اخیر در قاره آمریکا، و همچنین برخی وقایع تلخ از جمله تروریسم در این کشور (ارسال بسته های پستی آلوده) موجب شده تا در چند سال اخیر تمرکز دولت فدرال کانادا ،‌به موضوع تروریسم جلب گردد اما این امر موجب نگردیده تا اقدامات انجام شده در حوزه پیشگیری از کاهش بلایای طبیعی در این کشور نادیده پنداشته شود. اصولا در کشور کانادا دولت با تشکیل صندوق هایی نسبت به اقدمات در حوزه تاسیسات زیربنایی راهبردی و همچنین امور زیربنایی شهرها و روستاها، تامین مالی طرح ها و برنامه های خود را تضمین می کند. از آن گذشته نظام بیمه در کانادا به اندازه ای دقیق و حساب شده عمل می نماید که بیمه ها بخشی از مباحث مالی در حوزه پیشگیری از بلایای طبیعی را بر عهده گرفته اند. این امر موجب گردیده تا قوانین مختلفی در حوزه پیشگیری از وقوع بلایای طبیعی در کشور کانادا مورد تصویب قرار گیرد. از مهمترین این قوانین می توان به قانون آمادگی اضطراری اشاره نمود که مبنای اقدامات دولت و رابطه آن با دیگر حوزه های کشور در زمینه بحران است. این امر مانع از آن نشده تا استانهای دیگر در کشور کانادا از قوانین مدیریت بحران مخصوص به استان و منطقه خود محروم گردند. بلکه آنها نیز با پیروی از این مکانیسم، نسبت به تهیه قوانین در این حوزه اقدامات موثری نموده اند.
از جمله اقداماتی که در مدیریت بحران کشور کانادا مورد توجه قرار گرفته است تمرکز بر روی تضمین تاسیسات زیربنایی حیاتی در این کشور است، برنامه ریزان در کشور کانادا به این امر معتقدند که در زمان وقوع بلایای طبیعی همچون سیل و زلزله ، تاسیسات زیربنایی نقش موثری در امداد رسانی و پیشگیری از خسارات های بعد از وقوع حادثه ایفا می نمایند، در این نوع برنامه ریزی، حفاظت دقیق از پل ها ، جاده ها ، ریل های راه آهن و فرودگاه های محلی و بزرگ، از جمله تاسیساتی هستند که موقع ساخت آنها، تمامی پیش بینی های لازم در جهت حفاظت از آنها را بکار می برند تا در موقع بروز حادثه در یک محل ، این تاسیسات عامل مهمی در تسریع کمک رسانی و یا اقدامات امدادی محسوب گردند.
نکته حائز اهمیت اینکه در کشور کانادا بر خلاف کشور ژاپن، هیچ بودجه ی خاصی برای مقابله با بحران های اینچنینی در نظر گرفته نشده است بلکه از طریق برنامه ها و ابتکارهای دولتی و غیر دولتی با اهداف راهبردی منطبق با کاهش مخاطرات تامین مالی صورت می پذیرد..
از دیگر اقداماتی که در حوزه مدیریت بحران ناشی از حوادث طبیعی صورت پذیرفت است ، توجه به موضوع تحقیق و پژوهش علمی است لذا تلاش گردیده تا با گردآوری محققان و پژوهشگران ، از نظرات آنها در این حوزه و نقاطی که دارای ضعف های خاص می باشند مطلع شده و در این خصوص اقداماتی مناسب انجام دهند. لذا افزایش آگاهی در حوزه آسیب شناسی ناشی از تغییرات اقلیمی ، شناسایی راههای کاهش اثرات منفی پدیده های آنی و جستجوی فرصت های حاصل از جمله اقداماتی است که ماحصل نتایج پژوهشگران در این حوزه می باشد.
از جمله اقدامات مهم دیگر در حوزه مدیریت بحران باید به تدابیر مدیران در حوزه جلوگیری از سیل اشاره نمود. در سال 1975 دولت به منظور کاهش هزینه های رو به افزایش سیل و جلوگیری از ساخت و ساز در مناطق سیل گیر اجرای برنامه ای را تحت عنوان برنامه کاهش خسارت سیلاب شروع نمود که تا سال 1990 بیشتر مناطق سیل گیر در قالب بیش از 900 محل که بعضی از آنها در مراکز شهری عمده قرار داشتند مورد شناسایی قرار گرفته و پس از اتمام نقشه برداری این مناطق ، نهادهای دولتی از نقشه های تولیدی شده برای وضع مقررات کاربری در مناطق سیل گیر استفاده می نمایند.
از دیگر اقدامات دولت کانادا در پیشگیری از بحران های ناشی از بلایای طبیعی استفاده گسترده از نرم افزار های جغرافیایی و همچنین تصاویر ماهواره ای و بررسی تغییرات ناشی از فرسایش زمین و خاک در مناطق مختلف این کشور می باشد ضمن آنکه اداره کل هواشناسی کشور کانادا ، با دست اندرکاران مدیریت بحران در این کشور دارای ارتباط تنگانگ بوده و در روزهای سخت و بحرانی ،‌به عنوان بازویی توانمند در خدمت مدیران می باشد.