تشکیل پرونده شخصیت در محاکم و نکات مثبت آن

تشکیل پرونده شخصیت در محاکم و نکات مثبت آن

بابک ابراهیم پور : کارشناس حقوقی

مدتی است که رسانه های جمعی، به نقل از ریاست محترم قوه قضائیه، در خصوص تشکیل پرونده شخصیت در محاکم قضایی ، سخن به میان می آورند، و به همین دلیل بسیاری از دنبال کنندگان مطالب حقوقی روزنامه بیان مردم، با ارسال پیام هایی ، خواستار ارائه بحثی در این خصوص گردیده اند ، هر چند که بحث پیرامون تشکیل پرونده شخصیت، را نمی توان در قاب حاضر، به صورت تمام و کمال بیان نمود، اما تا جایی که ورود به حوزه های تخصصی ان نشود، می توان به صورت ساده آن را بیان نمود. هر چند که در کشورهای اروپایی و آمریکایی، تشکیل پرونده شخصیت، از اقدامات بسیار مهم محسوب شده ، و پیرامون آن حتی مکاتب مختلف حقوقی مباحث فراوانی را مطرح نموده اند که به جهت محدودیت ، صرفا به مباحث اصلی آن خواهیم پرداخت.
اصولا شخصیت واژه ای نامانوس نبوده و امروزه ما به وفوق در مقاطع مختلف آن را شنیده ایم و یا حتی در برخی از گفتارهای محاوره ای از آن استفاده می کنیم شخصیت در یک تعریف کلی مجموعه خصوصیات و طرح های رفتاری است که شخص را از سایر افراد مشخص می کند. هر چند که برخی معتقدند که ریشه اصلی واژه شخصیت از واژه ای یونانی اتخاذ گردید که به معنی ماسک یا نقاب نامیده می شده است. در نگاه اول بحث شخصیت در ارتباط مستقیم با نظرات روانپزشکان و اصولا در حوزه روانشناسی به آن پرداخته می شود، اما از آنجایی جرم شناسی به عنوان رشته ای که با رشته های مختلف علوم در ارتباط می باشد، توانسته با استفاده از نظرات اندیشمندان در حوزه روانشناسی و جامعه شناسی، به نتایجی در حوزه شخصیت دست یافته و از آن بهره مند گردد. به عنوان مثال در بحث جرم شناسی و روانشناسی که آن را جرم شناسی روانی می نامند به بررسی خصوصیات روانی بزهکار، هوش، استعداد و کمبودهای روحی وی جهت شناخت شخصیت و ارائه روش های درمان نارسائیهای شخصیتی روانی وی می پردازد. همچنین این علم بیشتر به کمک روانکاوی و روانپزشکی و با استفاده از ابزار تست، به علل رفتارهای جنایی و یا ناسازگاریهای افراد توجه و سعی در شناخت انگیزه های روانی این هنجارها دارد.
اما چرا حقوق جزا و نظام کیفری تا این اندازه به موضوع شخصیت افراد علاقه نشان داده ، به نحوی که تلاش دارد تا در خصوص تشکیل پرونده شخصیت اشخاص اقدام نماید؟ نکته اساسی این است که محور حقوق جنایی، انسان می باشد و این انسان در طول تاریخ از دیدگاه های مختلف ، مقام و موقعیت های خاص یافته است. گاهی معصوم، گاهی خطرناک ، زمانی مجبور و زمانی مختار و… خوانده شده است. و به جهت همین تغییری که در شأن و مرتبه او پدید آمده ، علوم مرتبط با او نیز به اجبار تحولاتی را در خود ایجاد نموده اند که از جمله آنها علوم جنایی است.
بنابراین تحقیقات و بررسی ها در جهت شناخت شخصیت اشخاص بزهکار انجام گرفت ،‌که پروسه فعالیتی در این حوزه را اندیشمندان به نام ابسرواسیون (Observation) نامیدند ابسرواسیون می تواند در دو محیط به وقوع بپیوندد : الف در محیط آزاد و ب – در محیط بسته.
ابسرواسیون در محیط آزاد که در این روش فردی که مورد ابسرواسیون قرار دارد، به زندگی عادی خود در اجتماع ادامه می دهد ، ولی مقامات قضایی اعم از پلیس، بازپرس،‌با جمع آوری اطلاعاتی از قبیل وضع خانوادگی، روحی ،‌جسمی، تحصیلی ،‌اقتصادی ، کار ،‌محیط تفریحی ،‌وضع مسکن فرد و حتی معاشرت های او را مورد مطالعه قرار داده و مددکاران اجتماعی و مسئولین مربوطه، با تحقیق و بررسی وضعیت معاشرتی وی در خارج از منزل و محل کار، به مشکلاتی که در شخص وجود داشته و در محاکم دیده نمی شود و می توان آن را عامل اصلی وقوع بزه محسوب نمود را مورد شناسایی قرار می دهند و در نهایت نتیجه تحقیقات را به بازپرس یا قاضی اطلاع می دهند تا مقام تصمیم گیرنده قضایی، تمامی جوانب امر را در نظر گرفته و بر اساس آن تصمیم قضایی خویش را اتخاذ نماید
اما در ابسرواسیون در محیط بسته، با نگهداری فرد در محیطی بسته و نگهداری از او ، رفتارها و علل ارتکاب جرم و بروز حالت خطرناک ، فرد را در یک مرکز علمی مورد مطالعه قرار داده و با استفاده از متخصصین در رشته های مختلف، و انجام آزمایش های لازم، نتایج مطالعات خود را در خصوص شخص اعلام می نمایند. اما نکته جالب توجه اینکه، در نظام کیفری ایران، موضوع پرونده شخصیت شاید به صورت رسمی و علنی هیچگاه برای تمام متهمین تشکیل نمی گردید، اما در موارد خاص، بنا بر تشخیص قضات محکمه ، ارجاع متهم یا مجرم به پزشکی قانونی و دریافت نظریه پزشکی قانونی پیرامون برخی از مجرمین( قاتلین و مجرمین خطرناک ) در خصوص مجنون بودن یا نبودن آنها، یا ابتلا به جنون ادواری این دسته از اشخاص، به نوعی تمسک محاکم به پرونده شخصیت محسوب می گردد ، همچنانکه در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 نیز گاها مورد توجه قانونگذار قرار گرفته است به عنوان نمونه در بند ت ماده 18 قانون مجازات اسلامی، آنجا که قانونگذار بیان می دارد«…… حکم تعزیری با رعایت مقررات قانونی ، موارد زیر را مورد توجه قرار می دهد:
……. ت- سوابق و وضعیت فردی ، خانوادگی و اجتماعی مرتکب و تاثیر تعزیر بر وی.»
به بیان دیگر، قانونگذار صرفا به دنبال تنبیه متهم و یا درس عبرت قراردادن مجرم برای سایر بزهکاران نبوده است، بلکه قانونگذار به این می اندیشد، که کدام مجازات می تواند وجدان خفته ، متهم را از ارتکاب به جرم بیدار نموده ، و او را از حوزه بزهکاری دور نماید.
با این وصف لزوم تشکیل پرونده شناسایی شخصیت در تحقیقات مقدماتی و تعقیب بسیار مفید به فایده خواهد بود زیرا اقدامات تحقیقی ناظر به تمهید و تکمیل پرونده عمل مجرمانه به منظور فراهم ساختن شرایط لازم برای یک دادرسی منصفانه است بنابراین قضات و مقامات تعقیب و تحقیق ، به دنبال آن خواهند بود که با استفاده از پیشرفت های علمی، و بهره گیری از آن در فرایند دادرسی، گام های اساسی در راستای اجرای هر چه بهتر عدالت و بازگشت مجرمین به آغوش جامعه بردارند.